Περιοδικό «ΔΙΑ-ΚΕΙΜΕΝΑ»
Εργαστηρίου Συγκριτικής Γραμματολογίας Α.Π.Θ
ΣΥΝΕΔΡΙΟ «Η ΠΑΙΔΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ, ΤΑΣΕΙΣ & ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ»21-11-09
Ερωτήσεις καθ. Αν. Τσιλιμένη προς συγγραφέα ΒΑΣΙΛΗ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
1. Σε ποια ανάγκη σας, υπακούει η γραφή. Γιατί γράφετε;
1. Δεν ξέρω γιατί γράφω, πάντως δεν γράφω γιατί αγαπώ τα παιδιά. Υπάρχουν χιλιάδες άλλοι τρόποι- πολύ πιο ανώδυνοι από την συγγραφή - για να εκδηλώσω την αγάπη μου στους πιτσιρικάδες. Σήμερα που όλοι νοιάζονται και γράφουνε για τα παιδιά, θα ήταν ήτανε ωραία ιδέα όπως λέει και Γκεόργκι Λίχτεμπεργκ να γραφτεί έστω και μια φορά ,ένα βιβλίο από τα παιδιά για τους μεγάλους. Όμως το πράγμα θα ήταν πάρα πολύ δύσκολο αν ήθελε κανείς να επιμένει στο ήθος.
Γιαυτό φοβάμαι όταν γράφω.
Αισθάνομαι σαν να περιεργάζομαι ετοιμόρροπο κτίσμα έτοιμο να καταρρεύσει και να με θάψει κάτω από τα ερείπια του.
Κι άλλες φορές νομίζω ότι σέρνομαι μέσα σε κατασκότεινο σπήλαιο ζητώντας να ανακαλύψω την αλήθεια σ΄ ένα άγνωστο κόσμο.
Επιδιώκοντας να κάνω την γραφή μου «αποστολική»,εκτίθεμαι σε δημόσια θέα , γδέρνομαι , κάνω χαρακίρι .
Για μένα αποστολή της λογοτεχνίας δεν είναι ούτε η καταγγελία, ούτε η ψυχαγωγία, ούτε η μάθηση.
Είναι ο στοχασμός.
Είναι η εμφύτευση ερωτημάτων στο κεφάλι του αναγνώστη με ένα έξυπνο παιγνιώδη καμιά φορά τρόπο, έτσι που να ωθεί την ψυχαγωγία, την καταγγελία, την νοησιαρχία και την φαντασία στην αναζήτηση της αλήθειας μέσα από το φιλοσοφικό στοχασμό.
Θεωρώ την λογοτεχνία ψυχική επανάσταση, κατάθεση ζωής και φλόγα σε αποθήκη πυρομαχικών. Είναι ουρλιαχτό στην ησυχία της νύχτας και νερό στα χείλη του διψασμένου. Δεν ψηλαφιέται, δεν πεταρίζει ,δεν χαμογελά.
Ο δημιουργός της πληγώνει και πληγώνεται
Δομείται με τον δικό του ιδιόμορφο τρόπο και όταν παλεύει με το κείμενό του έχει γραμμένους στα παλιά του παπούτσια κριτικούς, απόψεις, προσεγγίσεις και αναλύσεις. και καλό θα ήταν πριν πάρουμε οποιαδήποτε κριτική θέση να έχουμε κατά νου ότι ξέρουμε τι δεν είναι λογοτεχνία και όχι τι είναι .
Πιστεύω ακράδαντα ότι τίποτε δεν μπορεί να εξηγήσει καλύτερα τον άνθρωπο από την λογοτεχνία, καθώς αυτή μόνο καταφέρνει να αγγίζει πράγματα που η επιστήμη αδυνατεί να προσεγγίσει..
Γιατί η λογοτεχνία προχωρά εκεί που η κοινωνιολογία, η οικονομία, και η ψυχολογία δεν μπορεί να φτάσει και η φιλοσοφία δεν μπορεί να απαντήσει.
Παει τον άνθρωπο πιο μακριά, φωτίζει τον σκοτεινό εαυτό του, αποκαλύπτει τις κρυφές αδυναμίες του ,εξερευνά τα τρίσβαθα της ψυχής του.
Η λογοτεχνία για παιδιά είναι η αφετηρία όλων αυτών και η μύηση σε αυτήν πέφτει στους ώμους κηδεμόνων και δασκάλων
Το αύριο λοιπόν εξαρτάται περισσότερο από αυτούς παρά από εμένα
2 Σε ό,τι αφορά τη θεματολογία της παιδικής λογοτεχνίας, διαπιστώνεται ότι αυτή εστιάζει σε σύγχρονα και κοινωνικά κυρίως θέματα. Πώς λειτουργεί αυτό στο συγγραφέα; Δηλαδή αφουγκράζεται ή επιτάσσεται ο δημιουργός στον σύγχρονο προβληματισμό ώστε να είναι επίκαιρος και επ΄αυτού συγγράφει; Και αυτό πώς συνδέεται με την έμπνευση; Δηλαδή πώς λειτουργεί η έμπνευση στην περίπτωση αυτή; Μόνο σε επίπεδο χαρακτήρων, στησίματος του μύθου; Γράφουν οι συγγραφείς ελεύθερα; Ή με βάση κάποια επιβεβλημένη κατά κάποιο τρόπο θεματολογία, την οποία συχνά επιβάλλουν όχι μόνο οι εποχές αλλά και οι εκδότες, οι οποίοι ζητούν «γράψε ένα μυθιστόρημα γιαυτό το θέμα». Πόσο αυτή η τακτική λειτουργεί εις βάρος της αυθόρμητης λογοτεχνικής σύνθεσης;
2. Πολλές και συσσωρευμένες οι ερωτήσεις ,και δύσκολα θα τις βάλω σε κάποια τάξη ,όμως θα σας παρακαλούσα να εκλάβετε τα όσα πω όχι σαν άποψη , αλλά ως εμπειρία και γνώση ανθρωπίνων συμπεριφορών, γεγονότων και πραγμάτων, μιας κι έτυχε εκτός από συγγραφέας και βιβλιοφάγος να εργαστώ για τριάντα σχεδόν χρόνια σαν κρυφαναγνώστης, βιβλιοκριτικός και υπεύθυνος εκδόσεων.
Συχνά με ρωτούν γιατί γράφω και πως γεννιόνται τα έργα μου.
Δεν είμαι σε θέση να απαντήσω. Το βέβαιο είναι ότι γράφω ελεύθερα. Οι περιορισμοί είναι εσωτερική προσωπική υπόθεση και αφορούν μόνο την χρήση λέξεων, ιδίως όταν απευθύνομαι σε παιδιά και ποτέ επιβαλλόμενοι από εξωγενείς παράγοντες.
Η έμπνευσή εισβάλει σαν λαθρεπιβάτης στην ρουτίνα της καθημερινότητάς μου.
Τα περισσότερα βιβλία μου έγιναν από ένα τυχαίο περιστατικό , μια φευγαλέα παρατήρηση, μια λέξη, μια εικόνα, για την ακρίβεια από μια εικόνα που μετατράπηκε αργότερα σε λέξεις.
Όσο αφορά την δημιουργία των προσώπων, η διαδικασία αυτή ανάγεται στην σφαίρα του παραλόγου, καθώς ότι ακολουθεί είναι ασταθές, αβέβαιο και παραισθητικό.
Κάτι που έχει την διαβολεμένη ικανότητα κάθε φορά να με ταξιδεύει σε άγνωστους κόσμους
Η σχέση με τους ήρωές μου είναι άκρως ιδιότυπη, κουραστική και επώδυνη .Δεν μπορώ να τους επιβληθώ. Ανεξέλεγκτοι καθώς είναι δεν προσφέρονται για εύκολη συμβίωση .Μου αντιστέκονται πεισματικά αρνούμενοι να υπακούσουν στις εντολές μου. Δεν δέχονται προσδιορισμούς και είναι έτοιμοι στον πρώτο μου εφησυχασμό να δραπετεύσουν .
Παρ΄ όλα αυτά στο τέλος ο αναγνώστης διαπιστώνει ότι συγχρωτίζεται με άτομα υπαρκτά, ευαίσθητα, ευάλωτα , παθιασμένα, φθαρτά ,με προσωπικότητα και χαρακτήρα , με λίγα λόγια άνθρωποι με σάρκα και οστά που αδυνατεί να τα χειραγωγήσει ή να τα διαστρεβλώσει καθώς η δυναμική που αναπτύσσουν μέσα στο μύθο, τους κάνει πραγματικούς, καθημερινούς, γνώριμους.
Η τεχνική της γλώσσας παραμένει τουλάχιστον για μένα μια αμφίσημη και επικίνδυνη διαδικασία .
Η δε θεματολογία μου είναι συνήθως επίκαιρη και πολλές φορές βιωματική. Νομίζω ότι ο ρόλος του συγγραφέα είναι δυαδικός. Διότι θέλοντας και μη γίνεται δέκτης των γεγονότων της εποχής του και πομπός των μηνυμάτων τους μέσω των βιβλίων του, χωρίς να μένει αμέτοχος, ή αδιάφορος σε όσο συμβαίνουν γύρω του. Επόμενο λοιπόν είναι να εμπνέεται από αυτά και να «φωτογραφίζει», ακόμα και άθελά του, με το γραπτό του λόγο την εποχή του.
Στην «επιβαλλόμενη» τώρα από τους εκδότες θεματολογία, όλοι αντιλαμβάνονται πως όσο η λογοτεχνία θα εκτίθεται και θα ενδίδει στην εμπορική εκμετάλλευση, τόσο θα συρρικνώνεται η ποιότητα, με αποτέλεσμα την διαρκή συσσώρευση απαράδεχτων βιβλίων όχι μόνο από υλικής και αισθητικής πλευράς αλλά και περιεχομένου.
Θεωρώ ότι στον χώρο του βιβλίου τρία στοιχεία θα διαφοροποιούνται διαρκώς, η θεματογραφία γιατί άλλα θα απασχολούν αύριο τον κόσμο, η γλώσσα γιατί σαν ζωντανός οργανισμός πρέπει να μεταβάλλεται και η εμφάνιση των βιβλίων γιατί το χρήμα δεν καταλαβαίνει από λογοτεχνία και οι εκδότες από φιλευσπλαχνία
- Το στοιχείο του φανταστικού γοητεύει ιδιαίτερα τους αναγνώστες παιδιά. Τι θέση έχει αυτό στα έργα σας, όταν αναπτύσσετε ένα κοινωνικό ρεαλιστικό θέμα;
3. Δεν με συναρπάζει το φανταστικό ,ούτε με έλκει το εξωπραγματικό.
Το ενδιαφέρον μου επικεντρώνεται στην πλοκή και στην μυθοπλασία .
Προτιμώ τον ρεαλισμό από την επιστημονική φαντασία και δεν θέλω «να παραμυθιάζω» κανένα .
Εξ άλλου σαν συγγραφέας αντιμετωπίζω τα παιδιά με την ειλικρίνεια «του καλού φίλου» δίχως να τα θεωρώ ηλίθια ,αλλά ούτε και συνομήλικους μου.
Προσπαθώ να μεταγγίσω τις σκέψεις μου με τον ίδιο σεβασμό που έχω και για τον ενήλικα αναγνώστη.
4. Πόσο τα κείμενα των παιδικών σας χρόνων μετεγγράφονται στα έργα σας με οποιαδήποτε μορφή(είτε ως τεχνική, ως ήρωες κ.λ.π). Είναι τα πρώτα εκείνα αναγνώσματα τόσο δυνατά ώστε να σας συντροφεύουν και να σας επηρεάζουν εσαεί;
4. Ελάχιστα ως καθόλου ,ίσως επειδή οι εντονότερες παιδικές μου αναμνήσεις εντοπίζονται εκτός του βιβλιοχώρου και επισκιάζουν αισθητά τα πρώτα μου αναγνώσματα, αφήνοντάς με αδιάφορο και ανεπηρέαστο από αυτά. Δυστυχώς γεννήθηκα στα δύσκολα χρόνια του εμφυλίου και επιβίωσα μέσα σ' ένα εχθρικό περιβάλλον που έβλεπε και συμπεριφερόταν ως κοινωνικά μιάσματα όχι μόνο τους κομουνιστές αλλά και τα παιδιά τους. Πιότερο λοιπόν με συντρόφευαν και μ' επηρέαζαν τα γράμματα του πατέρα μου από την εξορία και η αγωνία της μάνας μου παρά τα εξωσχολικά αναγνώσματα και οι ήρωες τους.